به گزارش کلام صنعت، طی سال‌های اخیر، افزایش خشک‌سالی‌ها و محدود بودن منابع آب شیرین، ضرورت مدیریت هوشمند تامین و مصرف آب را در بخش معدن و صنایع معدنی به یک الزام استراتژیک تبدیل کرده است. در این میان، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) در قامت بازیگر کلیدی توسعه این بخش، تمرکز ویژه‌ای بر اجرای پروژه‌های زیرساختی و بهینه‌سازی مصرف آب دارد و در این راستا اقدامات متنوعی شامل استفاده از پساب‌های شهری و صنعتی، بازچرخانی آب در فرایندهای تولید و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در پروژه‌های جدید فرآوری مواد معدنی را انجام داده است. این اقدامات علاوه بر مدیریت بهینه مصرف آب، منجر به کاهش فشار بر منابع آب شیرین می‌شود و زمینه مناسب برای کاهش اثرات زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های استخراج و تحقق معدنکاری سبز را فراهم می‌کند. با این رویکرد، ایمپاسکو ضمن تقویت پایداری تولید، به یکی از پیشگامان توسعه زیرساخت‌های آبی و مدیریت هوشمند منابع در مناطق کمتر توسعه‌‌یافته تبدیل می‌شود.

به گزارش روابط عمومی ایمپاسکو به نقل از فلزات‌آنلاین، موضوع آب از دیرباز در جایگاه یکی از محورهای اساسی تشکیل ساختارهای تمدنی، نقشی کلیدی را در مسیر تحولات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی جوامع ایفا کرده است. در واقع، تحلیلی بر روند توسعه‌یافتگی جوامع و کشورهای مختلف، حکایت از وجود یک ارتباط مستقیم و موثر میان سطوح و کیفیت دسترسی به منابع آبی با الگوهای تعالی و ترقی دارد.

در مورد جغرافیای ایران نیز قرار گرفتن بخش وسیعی از مساحت کشور در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان سبب شده است تا مسئله‌ آب نه‌ تنها در کشاورزی و زیست‌بوم انسانی بلکه در حوزه‌های کلان حکمرانی و برنامه‌ریزی توسعه نیز جایگاهی حیاتی پیدا کند. بررسی تاریخی تمدن‌های کهن در فلات ایران، نشان می‌دهد که مدیریت پایدار منابع آب متشکل از روش‌های مختلف اعم از نظام‌های قناتی تا سازه‌های آبی پیشرفته، بستر اصلی پایداری زیست‌محیطی و شکوفایی اقتصادی را فراهم آورده است. در دوران معاصر نیز کمبود و پراکندگی نامتوازن منابع آبی، یکی از چالش‌های بنیادین توسعه در ایران محسوب می‌شود و ضرورت سیاست‌گذاری علمی و آینده‌نگر را دوچندان می‌سازد.

در این میان، بخش معدن و صنایع معدنی ایران به‌ عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد ملی، بیش از پیش با مسئله آب درگیر است. آب‌بر بودن فرایندهای استخراج و فرآوری مواد معدنی، در کنار قرارگیری اغلب مناطق معدنی کشور در شرایط اقلیمی خشک و منابع آبی محدود ملاحظات خاصی را می‌طلبد. در واقع این تقارن جغرافیایی و صنعتی، مدیریت آب را به یک الزام راهبردی برای بخش معدن ایران بدل ساخته است.

شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) به عنوان یکی از شرکت‌های توانمند و تاثیرگذار در توسعه بخش معدن و صنایع معدنی ایران، اقدامات موثری را به منظور مدیریت تامین و مصرف آب در مجتمع‌های معدنی و طرح‌های توسعه اجرا کرده است. این شرکت به واسطه نگرش متفاوت خود به این مقوله، نقشی کلیدی در مدیریت تامین و مصرف آب و کاهش اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی و صنعتی در مناطق دارای پتانسیل‌های معدنی ایفا می‌کند. در واقع، ایمپاسکو در قامت شرکت توسعه‌دهنده ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های معدنی خصوصا در مناطق کمتر توسعه‌یافته، با تمرکز بر اجرای پروژه‌های مختلف در راستای مدیریت تامین و مصرف آب، در تلاش است تا شرایط پایداری را از حیث مدیریت تامین و مصرف آب ایجاد کند.

عامل توسعه و توانمندی

بررسی وضعیت کلی سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهر ماه سال ۱۴۰۳) تا یازدهم مرداد ماه سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که میزان ورودی آب به مخازن سدهای کشور برابر با ۲۳٫۳ میلیارد مترمکعب بوده؛ در حالی که میزان برداشت آب سدها در بازه زمانی یاد شده به بیش از ۲۵ میلیارد مترمکعب رسیده است. از طرفی، میزان بارش‌ها در سال آبی جاری در کل کشور ۱۴۷ میلی‌متر برآورد می‌شود که نسبت به سال آبی قبلی ۳۹ درصد کاهش داشته است.

آمارها و ارقام موید این واقعیت هستند که بحران آب، به یک مسئله جدی در کشور تبدیل شده است و برای مدیریت آن باید برنامه‌ریزی هدفمند و بلندمدتی داشت. اگرچه سهم صنعت از مصرف آب در کشور ۴ درصد است که در مقایسه با سهم ۸۸ درصدی کشاورزی بسیار کم به نظر می‌رسد اما با توجه به شرایط بحرانی محدودیت منابع آبی، مدیریت هوشمندانه تامین آب و اصلاح الگوهای مصرف یک ضرورت استراتژیک برای حفظ پایداری تولید و رشد اقتصادی به شمار می‌آید.

شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به عنوان یکی از بازوهای اجرایی ایمیدرو، پروژه‌های مختلفی را در راستای شکل‌گیری زنجیره‌های ارزش در اقصی نقاط کشور به بهره‌برداری رسانده است که اغلب آن‌ها در مناطقی با اقلیم نسبتا خشک و بیابانی و به دور از منابع آبی قرار دارند. با توجه به این مسئله، موضوع مدیریت تامین و مصرف آب به عنوان یکی از فاکتورهای کلیدی توسعه پایدار مورد توجه این شرکت قرار گرفته است؛ به طوری که با اجرای هر پروژه، زیرساخت‌های آبی متناسب با آن نیز اجرایی شود.

در حال حاضر شرکت‌ها و مجتمع‌های تابعه ایمپاسکو در استان‌های خراسان، کرمان، یزد، سیستان‌ و بلوچستان، زنجان و مازندران قرار دارند که با توجه به خشک‌سالی‌های بلندمدت و تشدید تنش‌‌های آبی در اغلب این استان‌‌ها، رویکردهای توسعه نیز معطوف به ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت بهینه تامین آب شده است. در این راستا، می‌توان به پروژه‌ انتقال آب به معدن طلای هیرد با خط لوله‌ای به طول ۳۲ کیلومتر اشاره کرد؛ پروژه‌ای که با سرمایه‌گذاری ۹۰۰ میلیارد ریالی و با هدف کاهش ریسک تامین آب در صنایع فرآوری طلا در این منطقه در دستور کار قرار گرفت.

به طور کلی، یکی از مهم‌ترین مسائل در خصوص مدیریت تامین آب، مدیریت پساب صنعتی و کنترل آن به منظور استفاده مجدد در فرایندهای تولید است. استفاده از روان‌آب‌ها و منابع آبی غیرمتعارف از جمله پساب‌های صنعتی و شهری در فرایندهای تولید علاوه بر بهینه‌سازی مصرف آب و کاهش وابستگی به منابع آب‌های شیرین، منجر به کاهش هزینه‌های مالی و آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از برداشت از منابع آب تازه می‌شود. تامین آب مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد از طریق انتقال پساب شهری یزد به محل کارخانه از جمله پروژه‌های زیرساختی اجراشده در این خصوص است که از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های انتقال پساب کشور یاد می‌شود.

علاوه‌براین، طرح بازچرخانی پساب کارخانه فرآوری مجتمع معدنی سرب نخلک نیز در سه فاز اجرایی شده است که به واسطه این امر، ۸۵ درصد از آب مصرفی در فرایندها به چرخه تولید بازمی‌گردد. در فاز سوم این پروژه، تیکنر شماره ۳ با قطر ۲۵ و ارتفاع ۳٫۵ متری احداث شده است که ظرفیت آبگیری یک هزار تن خوراک ورودی را دارد. در واقع این پروژه علاوه بر اینکه یک اقدام مهم در راستای تامین آب به شمار می‌آید، راهکار مناسبی برای رعایت الزامات زیست‌محیطی نیز محسوب می‌شود.

در مجتمع‌ سرب و روی انگوران، مجتمع طلای موته و معدن طلای زرشوران نیز به موضوع استفاده از پساب صنعتی در فرایند تولید توجه ویژه‌ای شده که این امر، تاثیر بسزایی بر کاهش مصرف آب در فرایندهای تولید داشته است. برای مثال، با اجرای طرح بازچرخانی پساب در فرایند تولید، مصرف آب در معدن طلای زرشوران را از ۲٫۵ به ۲٫۲ مترمکعب به ازای هر تن خاک معدنی کاهش یافته است که این مسئله، تاثیرگذاری مثبت رویکردها و برنامه‌های اجرا شده در حوزه مدیریت تامین و مصرف آب را نشان می‌دهد.

تغییر سازنده در الگوی مصرف

ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت تامین آب و مصرف پساب‌های شهری و صنعتی هم‌سو با فرایند احداث و توسعه واحدهای معدنی و صنعتی به تحقق رسالت ایمپاسکو کمک شایان توجهی کرده است. در واقع توجه به این مسئله با کاهش مصرف آب در فرایندهای تولید و افزایش بازیابی آب و استفاده مجدد آن در فرایندهای تولید، منجر به کاهش برداشت از منابع آب تازه می‌شود.

باید در نظر داشت که استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش و بهینه‌سازی مصرف آب و پایش مستمر مصرف آب برای شناسایی نقاط بهبود، از مهم‌ترین راهکارهای مدیریت آب در صنایع معدنی به شمار می‌آید؛ به‌ نحوی که با پیاده‌سازی آن‌ها، وابستگی به منابع آب تازه به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. با توجه به این مسئله، در مجتمع معادن سنگ‌آهن فلات مرکزی ایران اقداماتی در راستای پیاده‌سازی سیستم‌های نوین مدیریت مصرف و بازچرخانی آب انجام شده است که این مسئله علاوه بر بهینه‌سازی مصرف آب، گامی در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار به شمار می‌آید.

مدیریت هوشمند منابع آبی که یکی از محورهای اساسی احداث و توسعه واحدهای فرآوری مواد معدنی محسوب می‌شود، از جنبه‌های مختلفی اهمیت دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به ارتقای سطح بهره‌وری عملیاتی و کاهش هزینه‌های تولید اشاره کرد؛ اگرچه هزینه‌های مصرف آب در فرایندهای تولید نسبت به سایر هزینه‌ها به‌ ویژه حامل‌های انرژی، سهم کمتری را به خود اختصاص می‌دهد اما بهینه‌سازی مصرف با کاهش هزینه‌های آن، فرصت مناسبی را برای افزایش بهره‌وری و تقویت سطح رقابت‌پذیری در صنایع معدنی و فلزی ایجاد می‌کند.

با توجه به این مسئله، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به عنوان بازوی اجرایی سازمان ایمیدرو، از اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های این سازمان توانمند صنایع معدنی و فلزی کشور به شکل موثری برای مدیریت هوشمند تامین آب بهره‌مند می‌شود. پروژه انتقال آب خلیج‌ فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین طرح‌های تامین آب در کشور به حساب می‌آید که سازمان ایمیدرو نیز در این پروژه استراتژیک مشارکت فعال دارد.

بنابراین به جرات می‌توان گفت که ایمپاسکو به منظور تکمیل و توسعه زیرساخت‌های آبی و مدیریت هوشمند تامین آب مجتمع‌ها و شرکت‌های تابعه خود از مزیت‌های این پروژه عظیم بهره‌مند می‌شود. اجرای پروژه انتقال آب از خلیج‌ فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران، علاوه بر تامین پایدار آب برای مجتمع‌های معدنی، موجب کاهش وابستگی به منابع آب زیرزمینی و کاهش هزینه‌های استخراج و تامین آب می‌شود.

شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در حالی در مسیر تحقق اهداف و برنامه‌های خود حرکت می‌کند که مشارکت با بخش خصوصی را یکی از محورهای توسعه زنجیره‌های معدنی خود قرار داده است. این مسئله از جنبه شکل‌گیری توسعه اکتشاف و بهره‌برداری از معادن و تحولات تکنولوژیکی صنایع معدنی اهمیت بسیاری دارد. باید در نظر داشت که یکی از دستاوردهای تغییر مدل‌های همکاری، امکان توسعه زیرساخت‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه صنایع معدنی است که طبیعتا می‌تواند بر تغییر در الگوی مصرف آب نیز تاثیرات مثبت بسزایی داشته باشد.

در مجموع در اولویت قرار دادن مدیریت بهینه تامین و مصرف آب و بهره‌گیری از پساب‌های شهری و صنعتی، از جنبه حفاظت از منابع آبی اهمیت بسیاری دارد. استفاده موثر از فناوری‌های نوین در فرایندهای معدنی مانند شناورسازی، شست‌وشو و تغلیظ نه‌ تنها کیفیت و بازیابی مواد معدنی را افزایش می‌دهد بلکه نقش بسزایی در به حداقل رساندن مصرف آب تازه و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی ناشی از تخلیه پساب‌های صنعتی ایفا می‌کند. همچنین، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در مدیریت تامین و مصرف آب و پایش مستمر آن، امکان شناسایی نقاط بهبود و بهینه‌سازی فرایندها را فراهم می‌‌کند و از این طریق وابستگی به منابع آب‌های شیرین کاهش می‌یابد. در نهایت، مدیریت هوشمند آب در صنایع معدنی ضمن ایجاد تعادل میان اهداف اقتصادی و الزامات زیست‌محیطی، به عنوان یکی از مولفه‌های کلیدی در دستیابی به توسعه پایدار و معدنکاری سبز عمل می‌کند و نقش موثری در ارتقای بهره‌وری و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی آن دارد.