به گزارش کلام صنعت، منطقه آزاد اروند، با وجود موقعیت ژئوپلیتیکی بی‌نظیر و مجاورت با منابع عظیم نفت و گاز و پتروشیمی، سال‌هاست که در پیچ‌وخم ساختارهای بوروکراتیک و ناهماهنگی‌های نهادی گرفتار مانده است. ضعف ساختاری در جذب سرمایه‌گذاری، دوگانگی حاکمیتی، ناتوانی در نگهداشت اموال عمومی و زیرساختی، زمان‌بر بودن پروژه‌ها و غفلت از مزیت‌های اساسی و نقش صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت در توسعه، این منطقه را از ایفای نقش واقعی خود بازداشته است. با این حال، انتصاب دکتر خانزادی به‌عنوان مدیرعامل جدید سازمان منطقه آزاد اروند بارقه‌ای از امید برای اصلاح ساختاری و جهش صنعتی و عمرانی ایجاد کرده است. با این حال، انتصاب دکتر خانزادی به‌عنوان مدیرعامل جدید سازمان منطقه آزاد اروند، همراه با پیشینه علمی و مدیریتی در کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون ژاپن و انگلستان، نویدبخش دورانی تازه برای بازآفرینی ظرفیت‌های بالقوه منطقه است. در این مقاله، راهکارهایی عملی و پیشنهادی برای شکوفایی صنعتی منطقه آزاد اروند با محوریت صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ارائه می‌شود.
۱-اروند؛ گلوگاه زنجیره انرژی غرب و جنوب کشور
منطقه آزاد اروند با دسترسی به رودخانه‌های اروند، کارون و بهمنشیر، بنادر بین‌المللی، فرودگاه، خطوط ریلی و جاده‌ای، گلوگاهی کلیدی در زنجیره ارزش انرژی محسوب می‌شود. این منطقه توانایی تبدیل‌شدن به هاب لجستیکی و پشتیبانی کالا و خدمات فنی-مهندسی برای پروژه‌های عظیم نفتی شرق و غرب کارون و همچنین عملیات شرکت‌های نفتی فعال در جنوب عراق را داراست که این مزیت فراموش شده است.
۲- SME ها، پیشران تحول صنعتی
تعامل مدیریت منطقه با انجمن‌های تخصصی صنایع پایین‌دستی پلیمری و پلاستیکی و حمایت هدفمند از بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs)، می‌تواند موجی از اشتغال، نوآوری و خلق ثروت پایدار ایجاد کند. SMEs موتور رشد صنایع تکمیلی و محصولات نهایی‌اند و نقشی حیاتی در اقتصاد مقاومتی دارند.
این منطقه با توجه به همجواری با منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر و تولید محصولاتی نظیر پلی‌اتیلن ترفتالات (PET)، پلی‌پروپیلن (PP)، پلی‌وینیل کلراید (PVC) ، محصولات الفینی و آروماتیکی که مواد پایه تولید دامنه ای وسیع از محصولات نهایی صنایع دارویی، بهداشتی، بسته‌بندی، خودرویی و … به‌راحتی قابلیت ایجاد ارزش افزوده و تبدیل آن به محصول نهایی در بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs) در منطقه آزاد اروند را دارد و می‌توانند جایگاه منطقه ای را در بازارهای عراق، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس تثبیت کنند.
۳-گذار از خام‌فروشی؛ بازگشت منابع به آبادان
در حالی که پالایشگاه و پتروشیمی آبادان منابع غنی تولید می‌کنند، بیشتر محصولات خام به دیگر استان‌ها منتقل شده و آبادان سهمی از ارزش افزوده ندارد. این وضعیت نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های منطقه‌ای و الزام به بهره‌مندی صنایع محلی از خوراک تولیدی و توسعه صنعتی مبتنی بر این این سبد خوراک در منطقه می باشد. توسعه واحدهای پتروشیمی در منطقه آزاد اروند، به‌ویژه با بهره‌برداری از خوراک پالایشگاه آبادان، می‌تواند حلقه گمشده زنجیره ارزش را تکمیل کند لذا برنامه‌ریزی تویعه مبتنی بر خوراک های در دسترس و نقش سازمان منطقه آزاد تجاری و صنعتی اروند جهت ترسیم مسیر در این راستا و ریل گذاری مناسب ضرورت دارد.
۴-منابع بالادستی در مناطق نفت خیز جنوب و اروندان، قلب تپنده صنعت پالایش
شرکت مناطق نفت خیز جنوب و شرکت نفت و گاز اروندان با بهره‌برداری از میادین عظیم نفت و گاز، خوراک پالایشگاه آبادان را تأمین می‌کنند. پالایشگاه آبادان با ظرفیت بیش از ۴۵۰ هزار بشکه در روز و تنوع محصولات پالایشی از جمله بنزین، گازوئیل، نفت سفید، گاز مایع (LPG) و گوگرد، قیر، روغن ها و روان کننده های صنعتی فرصت ایجاد زنجیره‌ای عمیق از تولیدات واسطه‌ای و نهایی را مهیا کرده که می‌تواند مبنای ایجاد صنایع تکمیلی و پایین‌دستی صادرات‌محور قرار گیرد.
۵-احیای شهرک صنعتی آبادان؛ الگوبرداری از موفق‌ها
شهرک صنعتی آبادان، با اصلاح زیرساخت‌ها و ارائه مشوق‌ها، می‌تواند مسیر شهرک‌های صنعتی موفقی همچون شمس‌آباد، عباس‌آباد، کاوه و اصفهان را در پیش گیرد؛ شهرک‌هایی که مواد اولیه پتروشیمی را از ماهشهر و عسلویه دریافت کرده و پس از فرآوری، محصولات را به بنادر جنوب جهت صادرات بازمی‌گردانند. این مدل قابل تکرار در آبادان، با صرف هزینه کمتر و مزیت مکانی بیشتر است.
۶-ساختار سرمایه‌گذاری؛ نیازمند اصلاحات فوری
ضعف در جذب سرمایه‌گذاری، به‌ویژه در پروژه‌های کلیدی نفت، گاز و پتروشیمی، یکی از نقاط ضعف ساختاری منطقه آزاد اروند است. تشکیل کارگروه تخصصی انرژی، تسهیل مجوزها، کاهش بروکراسی و بازتعریف مأموریت‌های سازمان منطقه آزاد، از ضروریات بازطراحی این ساختار است.
۷-صنعت سبز؛ اروند را زنده نگه دارید
در هر توسعه‌ای، محیط زیست نباید قربانی شود. لحاظ نمودن الزامات زیست محیطی و پیوست های مسئولیت اجتماعی و مسئولیت های زیست محیطی در صدور مجوزهای جدید و استفاده از فناوری‌های سبز، تصفیه و بازیافت پساب‌های صنعتی پالایشگاه و پتروشیمی، کاهش آلاینده‌ها و مدیریت پسماند، کاهش فلرینگ و ایجاد ساختار مدیریت راهبردی صنعتی باید بخشی از DNA توسعه منطقه باشد. حفظ اکوسیستم اروند به معنای حفظ پایداری صنعتی و اجتماعی است.
۸-کارگروه نفت، گاز و پتروشیمی؛ حفظ نام، احیای عملکرد
در ساختار منطقه آزاد اروند، کمیته‌ای با عنوان “کمیته نفت، گاز و پتروشیمی” وجود دارد که از حیث اسمی، دارای اهمیت راهبردی است. اما متأسفانه این کارگروه در عمل، از نقش اجرایی خود فاصله گرفته و ماهیت خود را از دست داده است. با توجه به تحولات پیش‌رو، احیای این کارگروه ضروری است.
پیشنهاد می‌شود این کمیته با حضور مؤثر شرکت‌های نفتی، پتروشیمی، پالایشگاهی و واحدهای پایین‌دستی فعال در منطقه، مجدداً تشکیل شود و به نهادی تصمیم‌ساز و تسهیل‌گر بدل گردد. این ساختار می‌تواند محور تعامل نهادهای اجرایی، سرمایه‌گذاران و نخبگان صنعتی باشد و نقش حلقه اتصال سیاست‌گذاری و اجرا در حوزه انرژی را ایفا کند. حفظ نام این کارگروه، نماد حفظ جایگاه صنایع انرژی‌محور در راهبرد توسعه منطقه است، اما احیای نقش عملیاتی و تصمیم‌سازی آن، ضامن موفقیت واقعی خواهد بود.
جمع‌بندی: بازگشت مأموریت توسعه‌گرا
تحول اروند از مسیر اصلاح ساختاری و احیای نقش‌های فراموش‌شده آغاز می‌شود. مدیریت جدید سازمان منطقه آزاد اروند اگر بتواند این منطقه را به زنجیره ارزش نفت، گاز و پتروشیمی متصل کند و خام‌فروشی را متوقف سازد، می‌تواند افق تازه‌ای برای توسعه صنعتی، اشتغال و ثروت‌آفرینی بگشاید. اروند می‌تواند و باید به قطب انرژی‌محور صادراتی کشور در غرب خلیج فارس تبدیل شود.اگر ساختارها به درستی بازطراحی و کارگروه‌ها به درستی احیا شوند.
